Χοληστερόλη – Ο ύπουλος εχθρός των αρτηριών και της καρδιάς

Χοληστερόλη: τι είναι;

Η χοληστερόλη είναι ένα λιπίδιο (λιπαρή ουσία) που βρίσκεται στο αίμα και παίζει σημαντικό ρόλο σε πολλές λειτουργίες του σώματος. Ωστόσο, όταν τα επίπεδά της είναι αυξημένα, μπορεί να συμβάλει στην εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Η προέλευσή της είναι ενδογενής (παράγεται από το ήπαρ) και εξωγενής (μέσω της διατροφής, κυρίως από ζωικά προϊόντα όπως κρέας, αυγά, γαλακτοκομικά).

Ο ρόλος της στη λειτουργία του σώματος είναι πολύ σημαντικός και περιλαμβάνει:

1. • Δομικό στοιχείο κυτταρικών μεμβρανών: Συμβάλλει στη σταθερότητα και τη ρευστότητα των μεμβρανών.
   • Παραγωγή ορμονών: Είναι απαραίτητη για τη σύνθεση στεροειδών ορμονών (π.χ., οιστρογόνα, τεστοστερόνη, κορτιζόλη).
   • Παραγωγή χολικών οξέων: Βοηθούν στην πέψη και απορρόφηση των λιπών.
   • Παραγωγή βιταμίνης D: Συμμετέχει στη σύνθεση βιταμίνης D υπό την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας.

 Ποιοί είναι οι τύποι της χοληστερόλης;

1. LDL (Low-Density Lipoprotein) – “Κακή” Χοληστερόλη:
   • Μεταφέρει τη χοληστερόλη από το ήπαρ στα κύτταρα.
   • Όταν υπάρχει πλεόνασμα, μπορεί να συσσωρευτεί στα τοιχώματα των αγγείων, σχηματίζοντας αθηρωματικές πλάκες που αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων και εγκεφαλικών.
2. HDL (High-Density Lipoprotein) – “Καλή” Χοληστερόλη:
   • Μεταφέρει τη χοληστερόλη από τους ιστούς πίσω στο ήπαρ για απομάκρυνση.
   • Συμβάλλει στην απομάκρυνση της περίσσειας χοληστερόλης και μειώνει τον κίνδυνο αθηροσκλήρωσης.
3. Ολική Χοληστερόλη:
   • Το άθροισμα της LDL, HDL και άλλων λιπιδίων στο αίμα.
4. Τριγλυκερίδια:
   • Δεν είναι χοληστερόλη, αλλά λιπίδια που μεταφέρονται στο αίμα μαζί με τη χοληστερόλη. Υψηλά επίπεδα συχνά σχετίζονται με καρδιαγγειακά νοσήματα.

Η λιποπρωτεΐνη(a) ή Lp(a) είναι ένα λιποπρωτεϊνικό σωματίδιο του αίματος που μοιάζει δομικά με την LDL. Διαφέρει όμως επειδή φέρει μία επιπλέον πρωτεΐνη, την απολιποπρωτεΐνη(a), που προσδίδει ξεχωριστές βιολογικές ιδιότητες.

Η Lp(a) αποτελείται από:

• Πυρήνα με χοληστερόλη και τριγλυκερίδια.
• Απολιποπρωτεΐνη B-100 (όπως η LDL).
• Απολιποπρωτεΐνη(a), που σχετίζεται με αυξημένη θρομβογόνο δράση.

Ποια επίπεδα χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων θεωρούνται παθολογικά;

Τα παθολογικά επίπεδα χοληστερόλης εξαρτώνται από τον τύπο της χοληστερόλης (LDL, HDL, ολική χοληστερόλη) και τους συνολικούς παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα.

Όσον αφορά τη λιποπρωτεΐνη(a), τα επίπεδά της καθορίζονται γενετικά και μένουν σχεδόν σταθερά σε όλη τη ζωή. Δεν επηρεάζονται σημαντικά από διατροφή ή άσκηση. Υψηλές τιμές θεωρούνται >50 mg/dL ή >125 nmol/L. Η μέτρηση συνιστάται σε:

• Οικογενειακό ιστορικό πρώιμης καρδιαγγειακής νόσου
• Υψηλή LDL που δεν βελτιώνεται με αγωγή
• Αθηροσκλήρωση χωρίς εμφανείς κλασικούς παράγοντες κινδύνου
• Επαναλαμβανόμενα θρομβωτικά επεισόδια

Η ερμηνεία των επιπέδων χοληστερόλης εξαρτάται από το ατομικό ιστορικό: (π.χ., διαβήτης, υπέρταση, οικογενειακή υπερχοληστερολαιμία), τους παράγοντες κινδύνου (π.χ. κάπνισμα, παχυσαρκία, καθιστική ζωή) και τα αποτελέσματα πρόσθετων εξετάσεων, όπως η αναλογία LDL/HDL ή το αθηρωματικό φορτίο. Για εξατομικευμένη αξιολόγηση, είναι σημαντικό να συμβουλευτείτε τον γιατρό σας.

Ποια είναι τα αίτια της αυξημένης χοληστερόλης;

Η αυξημένη χοληστερόλη (υπερχοληστερολαιμία) μπορεί να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, τόσο γενετικούς όσο και περιβαλλοντικούς. Τα κύρια αίτια είναι:

1. Διατροφικοί Παράγοντες

• Υπερβολική κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών: Τροφές όπως κόκκινο κρέας, πλήρη γαλακτοκομικά προϊόντα και τηγανητά.
• Κατανάλωση τροφών με τρανς λιπαρά: Επεξεργασμένα τρόφιμα και εμπορικά ψημένα προϊόντα (π.χ., μπισκότα, κέικ).
• Χαμηλή πρόσληψη φυτικών ινών: Μειωμένη κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, οσπρίων και δημητριακών ολικής αλέσεως

2. Παχυσαρκία και Καθιστική Ζωή

• Παχυσαρκία: Το υπερβολικό βάρος συνδέεται συχνά με αυξημένα επίπεδα LDL (κακής χοληστερόλης) και τριγλυκεριδίων, ενώ μειώνει την HDL (καλή χοληστερόλη).
• Καθιστική ζωή: Η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας μειώνει την καλή χοληστερόλη και συμβάλλει στην αύξηση της LDL.

3. Γενετική Προδιάθεση

• Οικογενής υπερχοληστερολαιμία: Κληρονομική κατάσταση που προκαλεί πολύ υψηλά επίπεδα LDL από νεαρή ηλικία.
• Γενετικές ανωμαλίες: Που επηρεάζουν τη λειτουργία των υποδοχέων LDL στο ήπαρ.

4. Παθολογικές Καταστάσεις

• Υποθυρεοειδισμός: Ο μειωμένος μεταβολισμός μπορεί να αυξήσει την LDL.
• Διαβήτης: Συχνά σχετίζεται με υψηλά τριγλυκερίδια και χαμηλή HDL.
• Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS): Συνοδεύεται συχνά από ανωμαλίες στα λιπίδια.
• Νεφρική νόσος: Ειδικά σε προχωρημένα στάδια, αυξάνει τη χοληστερόλη.
• Χολόσταση: Παρεμπόδιση της ροής της χολής που επηρεάζει τον μεταβολισμό της χοληστερόλης.

5. Φαρμακευτική Αγωγή

Ορισμένα φάρμακα μπορεί να αυξήσουν τη χοληστερόλη, όπως κορτικοστεροειδή, διουρητικά, ορισμένα αντιψυχωσικά, αντισυλληπτικά χάπια με οιστρογόνα.

6. Κακές Συνήθειες

• Κάπνισμα: Μειώνει την HDL και προάγει την αθηροσκλήρωση.
• Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ: Αυξάνει τα τριγλυκερίδια και την LDL.

7. Ηλικία και Φύλο

• Ηλικία: Τα επίπεδα της χοληστερόλης αυξάνονται φυσιολογικά με την ηλικία.
• Φύλο: Μετά την εμμηνόπαυση, οι γυναίκες εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο υπερχοληστερολαιμίας λόγω της μείωσης των οιστρογόνων.

8. Ψυχοκοινωνικοί Παράγοντες

• Στρες: Μπορεί να αυξήσει την παραγωγή LDL μέσω ορμονικών αλλαγών.
• Κακή ποιότητα ύπνου: Συνδέεται με μεταβολικές διαταραχές.

Η ανίχνευση των αιτίων είναι απαραίτητη για την κατάλληλη θεραπευτική προσέγγιση, είτε μέσω αλλαγών στον τρόπο ζωής είτε με φαρμακευτική αγωγή.

Ποια είναι η επίδραση της υπερλιπιδαιμίας στην καρδιά και τα αγγεία;

Η υψηλή χοληστερόλη επηρεάζει σημαντικά την υγεία της καρδιάς και αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης σοβαρών καρδιαγγειακών νοσημάτων.

1. Αθηροσκλήρωση

Η υψηλή χοληστερόλη, ιδιαίτερα η LDL (“κακή” χοληστερόλη), συμβάλλει στη συσσώρευση λιπαρών εναποθέσεων (αθηρωματικών πλακών) στα τοιχώματα των αρτηριών. Αυτές οι πλάκες μειώνουν τη διάμετρο των αρτηριών, περιορίζοντας τη ροή του αίματος, και αυξάνουν την ακαμψία των αρτηριών, κάνοντάς τις λιγότερο ευέλικτες.

2. Στεφανιαία νόσος

Η αθηροσκλήρωση στις στεφανιαίες αρτηρίες (που τροφοδοτούν την καρδιά με αίμα) μπορεί να προκαλέσει στηθάγχη, δηλαδή πόνο στο στήθος λόγω μειωμένης παροχής οξυγόνου στην καρδιά, ή και έμφραγμα του μυοκαρδίου (καρδιακή προσβολή) όταν η ροή του αίματος προς μέρος της καρδιάς μπλοκαριστεί εντελώς από θρόμβο που σχηματίζεται πάνω από αθηρωματική πλάκα.

3. Εγκεφαλικό επεισόδιο

Η απόφραξη ή η στένωση των αρτηριών που τροφοδοτούν τον εγκέφαλο, λόγω αθηροσκλήρωσης, μπορεί να οδηγήσει σε εγκεφαλικό επεισόδιο (ισχαιμικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο).

4. Περιφερική αρτηριακή νόσος (ΠΑΝ)

Η αθηροσκλήρωση στις αρτηρίες που τροφοδοτούν τα άκρα μπορεί να προκαλέσει πόνο στα πόδια κατά τη βάδιση (διαλείπουσα χωλότητα), και μειωμένη ροή αίματος, αυξάνοντας τον κίνδυνο πληγών και γάγγραινας.

5. Υπέρταση

Η υψηλή χοληστερόλη μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη υπέρτασης μέσω μείωσης της ελαστικότητας των αγγείων (αυξάνεται η αντίσταση στη ροή του αίματος).

6. Καρδιακή ανεπάρκεια

Όταν η καρδιά καταπονείται για μεγάλο χρονικό διάστημα λόγω περιορισμένης ροής αίματος ή επαναλαμβανόμενων εμφραγμάτων, μπορεί να οδηγηθεί σε καρδιακή ανεπάρκεια, δηλαδή αδυναμία της να αντλεί αποτελεσματικά το αίμα.

7. Ασταθής αθηρωματική πλάκα και θρόμβωση

Οι πλάκες μπορεί να ραγίσουν, προκαλώντας το σχηματισμό θρόμβων που αποφράσσουν πλήρως τα αγγεία και μπορεί να προκαλέσουν αιφνίδιο καρδιακό θάνατο.

Πώς γίνεται η πρόληψη της υπερλιπιδαιμίας;

Η πρόληψη της υπερλιπιδαιμίας περιλαμβάνει αλλαγές στον τρόπο ζωής και, σε ορισμένες περιπτώσεις, φαρμακευτική αγωγή για τη διατήρηση υγιών επιπέδων λιπιδίων στο αίμα.

1. Υγιεινή Διατροφή

Η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των επιπέδων της χοληστερόλης:

• Περιορισμός κορεσμένων λιπαρών: Βρίσκονται σε κόκκινο κρέας, πλήρη γαλακτοκομικά, βούτυρο.
• Αποφυγή τρανς λιπαρών: Παράγονται σε επεξεργασμένα τρόφιμα (π.χ., έτοιμα σνακ, αρτοσκευάσματα).
• Κατανάλωση “καλών” λιπαρών: Βρίσκονται σε ελαιόλαδο, ξηρούς καρπούς, λιπαρά ψάρια (π.χ., σολομός, σαρδέλες).
• Αύξηση φυτικών ινών: Φρούτα, λαχανικά, όσπρια και δημητριακά ολικής αλέσεως μειώνουν την απορρόφηση της LDL (“κακής” χοληστερόλης).
• Κατανάλωση τροφών με στερόλες και στανόλες: Βρίσκονται σε εμπλουτισμένα προϊόντα και μειώνουν την απορρόφηση της χοληστερόλης.
• Μέτρια κατανάλωση αλκοόλ: Η υπερβολή αυξάνει τα τριγλυκερίδια.

2. Τακτική Φυσική Άσκηση

Τουλάχιστον 30 λεπτά μέτριας έντασης άσκηση τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας. Η αερόβια άσκηση (π.χ., περπάτημα, τρέξιμο, ποδηλασία) αυξάνει την HDL (“καλή” χοληστερόλη) και μειώνει την LDL.

3. Διατήρηση Υγιούς Βάρους

Η παχυσαρκία συνδέεται με υψηλά επίπεδα LDL και τριγλυκεριδίων, καθώς και χαμηλή HDL. Ακόμα και η απώλεια 5-10% του σωματικού βάρους μπορεί να βελτιώσει τα επίπεδα χοληστερόλης.

4. Αποφυγή Καπνίσματος

Το κάπνισμα μειώνει την HDL και βλάπτει τα αγγεία, επιδεινώνοντας την αθηροσκλήρωση. Η διακοπή του καπνίσματος βελτιώνει τα επίπεδα HDL και μειώνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων.

5. Μείωση Στρες

Το χρόνιο άγχος μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα της LDL και των τριγλυκεριδίων.

6. Μέτρια Κατανάλωση Αλκοόλ

Μικρή ποσότητα (1 ποτό την ημέρα για γυναίκες και 2 για άνδρες) μπορεί να αυξήσει την HDL, αλλά η υπερβολή αυξάνει τα τριγλυκερίδια.

Η εφαρμογή αυτών των μέτρων, καθώς και η τακτική πρακολούθηση των επιπέδων χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων (βάση οδηγιών του ιατρού), μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης υπερλιπιδαιμίας, προλαμβάνοντας σοβαρά καρδιαγγειακά προβλήματα όπως η αθηροσκλήρωση, τα εμφράγματα και τα εγκεφαλικά επεισόδια.

Ποια είναι η φαρμακευτική αντιμετώπιση της υπερλιπιδαιμίας;

1. Στατίνες (Statins)

Αναστέλλουν τη HMG-CoA αναγωγάση, ένα ένζυμο που είναι κρίσιμο για τη σύνθεση χοληστερόλης στο ήπαρ. Ορισμένα παραδείγματα είναι η ατορβαστατίνη, η ροσουβαστατίνη, και η σιμβαστατίνη. Οι συχνότερες παρενέργειες περιλαμβάνουν μυαλγίες ή μυοπάθεια, και διαταραχές του ήπατος (παρακολούθηση τρανσαμινασών).

2. Εζετιμίμπη

Αναστέλλει την απορρόφηση της χοληστερόλης στο έντερο. Συχνά συνδυάζεται με στατίνες για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Γενικά είναι καλά ανεκτή, και σπάνια μπορεί να προκαλέσει γαστρεντερικές διαταραχές.

3. Φιβράτες (Fibrates)

Ενεργοποιούν τον υποδοχέα PPAR-α, μειώνοντας τα τριγλυκερίδια και αυξάνοντας ελαφρά την HDL. Χορηγούνται σε υπερτριγλυκεριδαιμία, ιδίως όταν ενέχεται υψηλός κίνδυνος παγκρεατίτιδας. Περιλαμβάνουν ουσίες όπως η φενοφιβράτη και η γεμφιβροζίλη. Υπάρχει πιθανότητα να προκαλέσουν μυοπάθεια (ιδιαίτερα σε συνδυασμό με στατίνες) ή  ηπατοτοξικότητα.

4. Αναστολείς PCSK9

Αναστέλλουν την πρωτεΐνη PCSK9, αυξάνοντας την απομάκρυνση της LDL από το αίμα μέσω των LDL υποδοχέων. Ενδείκνυνται σε ασθενείς με πολύ υψηλή LDL που δεν ελέγχεται επαρκώς με στατίνες ή σε οικογενή υπερχοληστερολαιμία. Τέτοια παραδείγματα είναι η αλιροκουμάμπη και η εβολουκουμάμπη. Μπορεί να εμφανιστούν δερματικές αντιδράσεις στο σημείο της ένεσης και μυϊκοί πόνοι από τη χορήγησή τους. Αναμένεται η από του στόματος χορήγησή τους.

5. Ιχθυέλαια και Ωμέγα-3 Λιπαρά Οξέα

Μειώνουν την παραγωγή τριγλυκεριδίων στο ήπαρ. Ορισμένα παραδείγματα είναι το ικοσαπεντανοϊκό οξύ (EPA) και το ντοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA). Μπορεί να προκαλέσουν γαστρεντερικές διαταραχές, και σε υψηλές δόσεις, αυξημένο κίνδυνο αιμορραγίας.

6. Ρητίνες Δέσμευσης Χολικών Οξέων

Δεσμεύουν τα χολικά οξέα στο έντερο, αναγκάζοντας το ήπαρ να χρησιμοποιήσει περισσότερη χοληστερόλη για τη σύνθεσή τους. Χρησιμοποιούνται εναλλακτικά για τη μείωση της LDL. Τέτοιες ουσίες είναι η χολεστυραμίνη και η κολεσεβελάμη

7. Αναστολείς Σύνθεσης Τριγλυκεριδίων

Αναστέλλουν την παραγωγή λιποπρωτεϊνών πολύ χαμηλής πυκνότητας (VLDL) στο ήπαρ, όπως για παράδειγμα η λομιταπίδη.

8. Νεότερες Θεραπείες

• Bempedoic Acid: Αναστέλλει τη σύνθεση χοληστερόλης πριν τη δράση της HMG-CoA αναγωγάσης.
• Inclisiran: siRNA που μειώνει την παραγωγή PCSK9.

Η υπερλιπιδαιμία είναι μία χρόνια πάθηση που απαιτεί ολοκληρωμένη προσέγγιση, με συνδυασμό υγιεινών συνηθειών, τακτικής ιατρικής παρακολούθησης και, όπου χρειάζεται, φαρμακευτικής θεραπείας. Η χοληστερόλη είναι απαραίτητη για τον οργανισμό, αλλά η ισορροπία είναι το κλειδί για την πρόληψη νοσημάτων και τη διατήρηση της υγείας.